የአፍሪካ ቀንድ የጂኦፖለቲካ ገበቴ – ኢትዮጵያችን የቱ ጋር ናት? የት ትሁን?

የአፍሪካ ቀንድ ጂኦፖለቲካዊ ገበቴ የናይል ወንዝ ሃይድሮ-ፖለቲካን፣ የቀይ ባህርን ወሳኝነት እና የአገር ውስጥ የፖለቲካ አለመረጋጋትን ያጣመረ ነው። በኢኮኖሚ በሚመራው ቻይና፣ በደህንነት/አስተዳደር በሚመሩት አሜሪካና የአውሮፓ ህብረት እንዲሁም በገንዘብና በወደብ በሚመሩት የባሕረ ሰላጤው ሃገራት መካከል ያለው ባለ ብዙ አቅጣጫ ፉክክር የአካባቢውን ግጭቶች ማባባሱን ቀጥሏል። ይህ ተለዋዋጭ ሁኔታ የአካባቢ መንግስታትን ተጠቃሚ ቢያደርግም፣ በክልሉ ውስጥ ያለውን ዘላቂ መረጋጋት ለማስፈን የሚደረገውን ጥረት ግን አደናቃፊ ሆኗል። የክልሉ የወደፊት ዕጣ ፈንታ በአብዛኛው የሚወሰነው የአካባቢው መሪዎች ይህንን የዓለም ሃያል ሃገራት ፉክክር በመጠቀም የውስጥ የፖለቲካ እና የኢኮኖሚ ችግሮችን ለመፍታት

በአለባቸው ጉብሳ ነጻ አስተያየት

አዲስ ሪፖርተር – የአፍሪካ ቀንድ፣ በአሁኑ ወቅት በዓለም አቀፍ ጂኦፖለቲካ ውስጥ ወሳኝ ስፍራን ይዟል። ይህ ክልል በጂኦግራፊያዊ አቀማመጡ፣ በውስጣዊ የፖለቲካ ተለዋዋጭነት እና በታላላቅ ዓለም አቀፍ ኃይሎች የተወዳዳሪነት ፍላጎት የተነሳ ውስብስብና ተለዋዋጭ “ጂኦፖለቲካዊ ገበቴ” ተብሎ ሊገለጽ ይችላል። የአፍሪካ ቀንድ ኢትዮጵያን፣ ኤርትራን፣ ጅቡቲን፣ ሶማሊያን፣ ሱዳንን፣ ደቡብ ሱዳንን፣ ኬንያን እና ኡጋንዳን አቅፎ ያያዘ ሲሆን በሦስት ዋና ዋና የውጥረት ማዕከላት የተቃኘ ነው። እነዚህም  የዓባይ ወንዝ ሃይድሮ-ፖለቲካ፣ የቀይ ባህር ስትራቴጂያዊ ጠቀሜታ እና የቻይና፣ የአሜሪካ እና የአውሮፓ ህብረት ፉክክር ናቸው።

1. የቀይ ባህር፡ የዓለም አቀፍ ንግድ ደም ስር

የአፍሪካ ቀንድ ዋነኛው ስትራቴጂያዊ ጠቀሜታ የሚመነጨው በቀይ ባህር ደቡባዊ ጫፍ እና በአደን ባህረ ሰላጤ ዳርቻ ላይ ከመገኘቱ ነው። ይህ አቀማመጥ ክልሉን በስዊዝ ካናል በኩል ሜዲትራኒያን ባህርን ከህንድ ውቅያኖስ ጋር የሚያገናኝ በመሆኑ፣ ለዓለም አቀፍ ንግድ እና የኃይል አቅርቦቶች ወሳኝ የመተላለፊያ መንገድ ያደርገዋል።

በቀይ ባህር የሚያልፈው ዓለም አቀፍ የንግድ መስመር፣ በእስያ እና በአውሮፓ መካከል አጭር የባህር መንገድ በመሆን፣ ለዓለም ኢኮኖሚ እጅግ ወሳኝ ነው።

ይህ ሰላማዊ የባህር የንግድ መሰርመር በየመን የሁቲ አማፅያን ጥቃት ምክንያት ከመስተጓጎሉ በፊት የነበረው የንግድ መጠን የዓለም አቀፍ የባህር ላይ ንግድ ከ12% እስከ 15% የሚሆነውን የሚሸፍን ሲሆን ከ1 ትሪሊዮን ዶላር በላይ የሚገመት የግብይት ዋጋ ነበረው። በየዓመቱም ከ22,000 በላይ መርከቦች በስዊዝ ካናል በኩል ያልፉ ነበር። የዚህ ንግድ ዋናው ዓይነት ደግሞ ኮንቴይነር ንግድ ሲሆን ይህም ከዓለም አቀፍ የኮንቴይነር ፍሰት ወደ 30% ያህሉን ይይዛል።  አብዛኛው የተቀነባበሩ ዕቃዎች (ኤሌክትሮኒክስ፣ አልባሳት፣ ማሽነሪዎች) የሚጓጓዙበት ነው።

ከዚህ ጎን ለጎን የቀይ ባህር በቀን ወደ 7 ሚሊዮን በርሜል ድፍድፍ ነዳጅና የነዳጅ ምርቶች እንዲሁም ወደ 8% የሚሆነውን የዓለም ፈሳሽ የተፈጥሮ ጋዝ (LNG) በማስተላለፍ የኃይል አቅርቦት ደም ወሳጅ ቧንቧ ሆኖ ያገለግላል። ይሁን እንጂ፣ ከ2023 እ.ኤአ መጨረሻ ጀምሮ በተፈጠሩ የፀጥታ ችግሮች ምክንያት አብዛኛው የመርከብ ትራፊክ ወደ ደቡብ አፍሪካ ኬፕ ኦፍ ጉድ ሆፕ ዙሪያ በኩል በመዛወሩ፣ አጠቃላይ የትራንስፖርት ፍሰቱ ከ50% እስከ 70% እንዲቀንስ አድርጎታል፤ ይህም የንግድ ወጪንና የዕቃዎችን መድረሻ ጊዜ ከ10 እስከ 20 ቀናት ጨምሮ ዓለም አቀፍ የአቅርቦት ሰንሰለትን በእጅጉ አውኳል። አዛብቷል። ይህ ወሳኝነት ለወታደራዊ እና የሎጂስቲክስ ማዕከል በመሆን ከፍተኛ ፉክክር እንዲፈጠር አድርጓል። በተለይ ጅቡቲ ለአሜሪካ፣ ለቻይና፣ ለፈረንሳይ፣ ለጣሊያን እና ለጃፓን ዋና ዋና ወታደራዊ ካምፓችን  በማስተናገድ የጂኦፖለቲካዊ ውድድሩ ማዕከል ሆናለች። ይህ የባህር ላይ ስትራቴጂካዊ ጠቀሜታ ወደብ የሌላትን ኢትዮጵያን የባህር በር ፍላጎት በማባባስ፣ በቅርቡ ደግሞ በኢትዮጵያና በሶማሊላንድ መካከል በተፈረመው የባህር መዳረሻ ስምምነት አንዲሁም የአሰብ ወደብን ባለቤትነት ጥያቄ በማቅረብ በቀጠናው ውጥረት እንዲፈጠር ምክንያት ሆኗል። የቀይ ባህርን መቆጣጠር የአፍሪካ ቀንድን ብቻ ሳይሆን የመካከለኛው ምስራቅን እና የደቡብ እስያን የደህንነት ሁኔታ ላይም ተጽዕኖ አሳድሯል።

2. የናይል ሃይድሮ-ፖለቲካ እና የሕዳሴ ግብ ውጥረት

ከባህር ላይ ንግድ ውጪ ሌላው የጂኦፖለቲካ ገበቴውን የሚቀርጸው ወሳኝ ጉዳይ የናይል ወንዝ ውሃ ክፍፍል ነው። ኢትዮጵያ የዓባይ ወንዝ ዋና ገባር ምንጭ በመሆኗ፣ በናይል ተፋሰስ ሃይድሮ-ፖለቲካ ውስጥ ማዕከላዊ ሚና ትጫወታለች። በተለይም የታላቁ የኢትዮጵያ ህዳሴ ግድብ (GERD) ግንባታ በክልሉ ውስጥ የውጥረት ማዕከል ሆኖ ቆይቷል። ግብፅ የናይል ወንዝ ታሪካዊ ድርሻዋን ማስጠበቅ ዋነኛ ብሔራዊ ደህንነት ፍላጎቷ አድርጋ የምትመለከት ሲሆን፣ ኢትዮጵያ ደግሞ ልማትን እና የኤሌክትሪክ ኃይል የማመንጨት መብቷን ማስከበር ትሻለች። ይህ አለመግባባት በሁለቱ ታላላቅ የክልሉ ኃይሎች መካከል ያለውን ግንኙነት ውስብስብ አድርጎ፣ በአንዳንድ አጋጣሚዎችም የውጪ ኃይሎች በዲፕሎማሲያዊ ጥረቶች እንዲሳተፉ በር ከፍቷል። የዓባይ ውኃ ፖለቲካ የግብፅን፣ የሱዳንን እና የኢትዮጵያን ግንኙነት በመቆጣጠር የክልሉን የውስጥ ግንኙነት በእጅጉ የሚወስን ጉዳይ ሆኖ ቀጥሏል።

3. የዐረብ ባሕረ ሰላጤ ሃገራት (Gulf States) ሚና፡ ገንዘብ፣ ወደብ እና ተጽዕኖ

የአፍሪካ ቀንድ ጂኦፖለቲካዊ ገበቴ ላይ የኤደን ባሕረ ሰላጤ ሃገራት (ዩናይትድ ዐረብ ኤምሬትስ፣ ሳውዲ ዓረቢያ፣ ኳታር እና ቱርክን ጨምሮ) መሳተፍ ከፍተኛ ተጽዕኖ ፈጣሪ ሆኗል። እነዚህ ኃይሎች በቀጥታ በቀይ ባህር አቅራቢያ በመገኘታቸው፣ በክልሉ ያለውን አለመረጋጋት እና ወደብ ላይ ያለውን ፍላጎት እንደ ስትራቴጂያዊ ዕድል ይጠቀሙበታ። እነዚህ የአረብ ሃገራት የቀይ ባህርን ደህንነት ማስጠበቅ (በተለይ ከየመን ጋር በተያያዘ)፣ ለዓለም አቀፍ ንግድና ነዳጅ ዘይት መጓጓዣ ስትራቴጂያዊ ወደቦች (ለምሳሌ በርበራ፣ ቦሳሶ እና ፖርት ሱዳን) ላይ ቁጥጥር ወይም የረጅም ጊዜ ኢንቨስትመንት የማግኘት ፍላጎት ላይ የተመሰረተ ነው። አቀራረባቸውም  የገንዘብ ሀብታቸውን በመጠቀም ለኢትዮጵያ፣ ለሱዳን፣ ለኤርትራ እና ለሶማሊያ ከፍተኛ ቀጥተኛ የበጀት ድጋፍ፣ የልማት ብድር እና የፖለቲካ አሸማጋይ በመሆን ነው። ለምሳሌ፣ የዩናይትድ ዐረብ ኤምሬትስ (UAE) በበርበራ ወደብ ያደረገችው ኢንቨስትመንት እና በኢትዮጵያና በኤርትራ መካከል በተደረገው የሰላም ስምምነት ላይ የነበራት ሚና የዚህ አካል ነበር፣ ሳኡዲ አረብያም በሽምግናው ተሳትፋለች።

የባሕረ ሰላጤው ኃይሎች በአፍሪካ ቀንድ ውስጥ የውክልና ፖለቲካ በመጫወት አንዳቸው በሌላው ተቃራኒ የሆኑ ቡድኖችን ይደግፋሉ። ይህም የውስጥ ግጭቶችን ያወሳስባል፤ በተለይ በሱዳን እና በሶማሊያ ፖለቲካ ውስጥ ይህ ተፅዕኖ በግልጽ ይታያል። የእነዚህ ሃገራት ትኩረት በኢኮኖሚ እና በጸጥታ ላይ ብቻ ስለሆነ፣ የአሜሪካን እና የአውሮፓ ህብረትን የመልካም አስተዳደር ቅድመ ሁኔታዎችን በመሸሽ ለአካባቢው መሪዎች ተመራጭ አጋሮች ሆነው በማገልገል ጥቅማቸውን ለማስከበር እየሰሩ ይገኛል።

4. የሃያላን ሃገራት ፉክክር፡ የኢኮኖሚ እና የደህንነት ቅራኔ

የአፍሪካ ቀንድ ጂኦፖለቲካ ገበቴ እጅግ ተለዋዋጭ የሆነው በሦስቱ ዋና ዋና ዓለም አቀፍ ኃይሎች – ቻይና፣ አሜሪካ እና የአውሮፓ ህብረት – ባለው የፉክክር ባህሪ ነው።

• ቻይና፡ የመሠረተ ልማት እና በገደብ ላይ ያለተመሰረተ የግንኙነት ሞዴል: ቻይና በክልሉ የኢኮኖሚ የበላይ ተዋናይ ናት። ፍላጎቷ የቤልት ኤንድ ሮድ ኢኒሼቲቭ (BRI) ወሳኝ የሆነ የንግድ መስመርን ማስጠበቅ ሲሆን፣ ስልቷም በትላልቅ የመሠረተ ልማት ኢንቨስትመንትና በሃገራቱ የውስጥ ፖለቲካ ጣልቃ ያለመግባት ላይ ያተኩራል። ቻይና “ፈጣን፣ ከፍተኛ መጠን ያለው እና ምንም ቅድመ ሁኔታ የሌላቸው” ብድሮችን በማቅረብ ከአሜሪካ/አውሮፓ ህብረት ተጽዕኖ ጋር ትፎካከራለች።
• አሜሪካ፡ የፀረ-ሽብር እና የአስተዳደር ትኩረት: የአሜሪካ መገኘት በዋናነት የሚመራው በደህንነት እና ሽብርተኝነትን በመዋጋት ነው። የአሜሪካ ዋና ፍላጎት አል-ሸባብን ለመዋጋት ማዕከል የሆነውን ካምፕ ሌሞኒየርን (ጅቡቲ) ማስጠበቅ ነው። አሜሪካ መረጋጋትን፣ ዴሞክራሲን እና ሰብአዊ መብቶችን ለማስፋፋት ዕርዳታ እና ዲፕሎማሲያዊ ጫናዎችን ትጠቀማለች። ይሁን እንጂ፣ በአሜሪካ የሚቀርበው ቅድመ ሁኔታ ከቻይና እና ከባሕረ ሰላጤው ሃገራት ሞዴል ዋነኛው የንፅፅር ነጥብ በመሆኑ፣ የአፍሪካ መሪዎች የኋለኞቹን አጋርነት እንዲመርጡ ያደርጋቸዋል።
• የአውሮፓ ህብረት፡ መረጋጋት እና የልማት አማራጭ: የአውሮፓ ህብረት ትልቁ የልማት ዕርዳታ አቅራቢ ሲሆን፣ በልማት እና በክልል መረጋጋት ላይ ያተኩራል። የቻይናን ቤልት ኤንድ ሮድ የመሰረተ ልማት ግንባት ተነሳሽነትን  ለመቋቋም፣ የአውሮፓ ህብረት ዘላቂ እና ግልጽ የፋይናንስ አማራጭ በማቅረብ የ”ግሎባል ጌትዌይ” ተነሳሽነትን ጀምሯል። ይሁንና፣ የአውሮፓ ህብረት ስደትን መቆጣጠር ላይ ያለው ትኩረት አንዳንድ ጊዜ ከሰብአዊ መብት አጀንዳው ጋር ሊጋጭ ይችላል።

5. የፉክክሩ ተፅዕኖ፡ የድርድር አቅም እና አለመረጋጋት

በአፍሪካ ቀንድ ያለው ጂኦፖለቲካዊ ፉክክር ሁለት ዋና ዋና ተፅዕኖዎችን አስከትሏል። በመጀመሪያ፣ ፉክክሩ የአካባቢ መንግስታት “ስትራቴጂያዊ አጥር” (strategic hedging) እንዲጠቀሙ ያስችላቸዋል፤ ከሁሉም ኃይሎች ጥቅም ለማግኘት በመሞከር፣ ለውስጥ ቅድሚያዎቻቸው የሚስማማውን አጋር የመምረጥ እድል ያገኛሉ። ሁለተኛ፣ በምዕራባውያን መልካም አስተዳደር ላይ ማተኮር እና በቻይናና በባሕረ ሰላጤው ሃገራት የኢኮኖሚ ፍላጎት ላይ ብቻ ማተኮር መካከል ያለው የፖለቲካ ክፍፍል፣ ውስጣዊ ግጭቶችን ለመፍታት የሚደረገውን የጋራ ዓለም አቀፍ ጥረት ይበልጥ አደናቃፊ ያደርገዋል።

6. እንደ መውጫ

በአጠቃላይ የአፍሪካ ቀንድ ጂኦፖለቲካዊ ገበቴ የናይል ወንዝ ሃይድሮ-ፖለቲካን፣ የቀይ ባህርን ወሳኝነት እና የአገር ውስጥ የፖለቲካ አለመረጋጋትን ያጣመረ ነው። በኢኮኖሚ በሚመራው ቻይና፣ በደህንነት/አስተዳደር በሚመሩት አሜሪካና የአውሮፓ ህብረት እንዲሁም በገንዘብና በወደብ በሚመሩት የባሕረ ሰላጤው ሃገራት መካከል ያለው ባለ ብዙ አቅጣጫ ፉክክር የአካባቢውን ግጭቶች ማባባሱን ቀጥሏል። ይህ ተለዋዋጭ ሁኔታ የአካባቢ መንግስታትን ተጠቃሚ ቢያደርግም፣ በክልሉ ውስጥ ያለውን ዘላቂ መረጋጋት ለማስፈን የሚደረገውን ጥረት ግን አደናቃፊ ሆኗል። የክልሉ የወደፊት ዕጣ ፈንታ በአብዛኛው የሚወሰነው የአካባቢው መሪዎች ይህንን የዓለም ሃያል ሃገራት ፉክክር በመጠቀም የውስጥ የፖለቲካ እና የኢኮኖሚ ችግሮችን ለመፍታት በሚያደርጉት ጥረት ላይ እንደሆነ እናምናለን።

ፌስቡክ፡ https://www.facebook.com/profile.php?id=61577410241403
ዌብሳይት፡ https://addisreporter.com/
ኢሜል፡ info@addisreporter.com
ቴሌግራም፡ https://t.me/addisreporter11
X፡ https://x.com/addisreporter
ስልክ ቁጥር፡ +251981866434 / +251116393393